Wat is het?
Lichen planus, ook wel lichen ruber planus genoemd, is een weinig voorkomende, niet-besmettelijke aandoening waarbij de huid, slijmvliezen, nagels en het haar kunnen worden aangetast. Lichen planus treedt bij minder dan één procent van de wereldbevolking op en komt bij alle etnische groepen voor. De aandoening kan op elke leeftijd optreden, maar gemiddeld gebeurt dit bij mannen rond de veertig en bij vrouwen rond de zesenveertig. Bij kinderen onder de vijf jaar komt lichen planus zelden voor.
Hoe ontstaat het?
De exacte oorzaak van lichen planus is onbekend, maar mogelijk hangt de aandoening samen met een niet goed functionerend afweersysteem of een allergie voor een bepaalde stof. Lichen planus kan namelijk ontstaan na blootstelling aan bepaalde geneesmiddelen, chemische middelen of ziekteverwekkers waarvan bekend is dat ze een allergische reactie opwekken. Stress, vooral emotionele stress, en erfelijke factoren lijken een belangrijke rol te spelen bij het ontstaan van lichen planus. Er zijn vormen van lichen planus die vaker in één familie voorkomen.
Tot de stoffen die in verband worden gebracht met het ontstaan van lichen planus behoren onder meer de metalen: goud, kwik, arsenicum. Bepaalde medicamenten: antimalariamiddelen, penicillamine (een middel tegen loodvergiftiging), tuberculosemiddelen, bepaalde antiworm- en anti schimmelmiddelen, sommige bloeddrukverlagers en ontstekingsremmende pijnstillers.
Een van de ziekteverwekkers waardoor lichen planus kan optreden, is het hepatitis-C-virus. Lichen planus kan tevens ontstaan bij verschillende onderliggende aandoeningen, zoals alopecia areata (plekgewijze kaalheid). Tenslotte kunnen bepaalde chemische bestanddelen van ontwikkelvloeistof voor kleurenfoto’s tevens lichen planus veroorzaken.
Symptomen
Wat zijn de verschijnselen?
De huidafwijkingen bij lichen planus zijn klein, paars, plat en onregelmatig gevormd. Ze kunnen afzonderlijk of in groepjes voorkomen, gerangschikt in streep- of cirkelvorm, en zijn gelijkelijk verdeeld over de beide lichaamshelften. De huidafwijkingen zijn meestal duidelijk begrensd en zien er glanzend uit. Er ligt soms een dun, doorzichtig schilferlaagje op; dit is een ragfijn netwerk van wittige streepjes die de striae van Wickham worden genoemd. Na verloop van tijd worden de afwijkingen steeds vlakker en komt er een gekleurde vlek voor in de plaats. De huidafwijkingen doen zich voor op polsen, onderbenen, nagels, geslachtsorganen, hoofd, gezicht en in de mond. Vaak ontstaan de huidafwijkingen op de plaats van een verwonding en gaan gepaard met jeuk, die licht of hevig kan zijn.
In de mond zien de afwijkingen eruit als blauwwitte vlekjes op de zijkanten van de tong, op het slijmvlies aan de binnenkant van de wangen en lippen en op het tandvlees. Vaak ontstaan zweren die pijn en problemen met eten en drinken veroorzaken en kunnen worden aangetast door een schimmelinfectie. Daarnaast kan er sprake zijn van een droge mond en een metaalachtige smaak in de mond. Wanneer de nagels door lichen planus zijn aangetast, splijten ze en wordt de bovenkant van de nagel dunner en krijgt richels of groeven.
Lichen planus op de hoofdhuid wordt meestal gekenmerkt door veel haaruitval dat in de meeste gevallen niet terugkeert.
Lichen planus kan zich in verschillende vormen of patronen openbaren en de afwijkingen kunnen variëren van kleine verheven bultjes tot zeer uitgebreide verschijnselen.
Hoe wordt de diagnose gesteld.
De meeste vormen van lichen planus zijn voor een dermatoloog gemakkelijk te herkennen. Soms kan een weefselonderzoek (huidbiopsie) noodzakelijk zijn om deze diagnose te bevestigen.
Therapie
Hoe is de behandeling?
Afwijkingen aan de huid
Een weinig uitgebreide vorm van lichen planus zonder klachten van jeuk of cosmetische bezwaren behoeft meestal geen behandeling. Wanneer men vermoedt, dat lichen planus een reactie is op een medicijn, is het zinvol het medicijn in overleg met uw huisarts of specialist tijdelijk te staken. Het is mogelijk dat de uitslag dan binnen enkele weken verdwijnt.
Er is geen definitieve therapie bekend voor lichen planus van de huid, maar de behandeling van de bijkomende klachten is vaak wel effectief omdat de jeuk kan worden verlicht en de uitslag kan worden bestreden. Corticosteroïdhoudende crèmes of zalven zijn de meest gebruikte geneesmiddelen. Zij remmen de ontsteking en onderdrukken de jeuk.
In ernstige gevallen van lichen planus worden sterkere middelen gegeven, zoals prednisontabletten of capsules.
Afwijkingen van de slijmvliezen
Behandeling van lichen planus van de slijmvliezen van de mond of geslachtsdelen is dikwijls zeer moeilijk maar, als de ziekte geen klachten geeft, is behandeling meestal ook niet noodzakelijk.
Bij klachten van onder andere pijn, een branderig gevoel, blaren, wondjes en zweren, worden net als bij de huidafwijkingen, in eerste instantie corticosteroïdhoudende preparaten gebruikt. Helaas is dit soms niet afdoende.
Bij een aangetoonde allergie voor kwik in amalgaam, waarbij de lichen planus grenst aan de kiesvullingen, kan vervanging van de vulling door het probleem oplossen.
Wat kan men zelf nog doen
| – | Wie lichen planus heeft, doet er verstandig aan voorzichtig te zijn met de huid en die zo min mogelijk te beschadigen. In de beschadigde huid kan namelijk weer een nieuwe lichen planus plek ontstaan. |
| – | Bij een uitgebreide en langdurige lichen planus aan de onderkant van de tong of op de mondbodem, bestaat er een licht verhoogd risico dat ter plekke in het slijmvlies van de mondbodem kanker ontstaat. Omdat dit risico ook wordt verhoogd door roken en alcoholgebruik, wordt geadviseerd dit te vermijden. |
| – | Sterk gekruid eten, citrusvruchten, tomaten, cafeïne-houdende dranken zoals koffie en cola, knapperig voedsel zoals toast en chips, kunnen lichen planus in de mond verergeren. Als u het gevoel heeft dat dit zo is, kunt u deze producten beter vermijden. |
| – | Lichen planus kan, indien het gepaard gaat met slechte verzorging van de mond, ook het tandvlees en het gebit aantasten. Daarom is het aan te raden om bij lichen planus van de mond regelmatig naar de tandarts of mondhygiëniste te gaan voor controle en schoonmaken van het gebit. |
Prognose
Wat zijn de vooruitzichten
Lichen planus is gewoonlijk een stabiele aandoening. De ernst ervan en de verspreiding van de aandoening over het lichaam laten na de eerste twee maanden zelden nog veranderingen zien. De meeste gevallen van Lichen Planus genezen echter binnen een periode van twee jaar spontaan.
Zowel tijdens de behandeling als bij spontane genezing blijven er vaak donkerbruine verkleuringen zichtbaar op de huid. Evenals de bultjes kunnen deze vlekken na verloop van tijd vanzelf verdwijnen.
Ongeveer een op de vijf mensen (20%) krijgt lichen planus voor een tweede keer.
Psychodermatologie
Psychodermatologie is de studie van psychosociale factoren in het ontstaan, het beloop en de behandeling van huidziekten.
Veel patiënten met een huidaandoening ervaren beperkingen in hun lichamelijk, psychisch en/of sociaal functioneren en welbevinden ten gevolge van een huidziekte. Bv. acne, alopecia en vitiligo, maar ook lichen planus. Ook kunnen psychische factoren van invloed zijn op het beloop van deze huidaandoening.
Daarnaast is er een groep patiënten met huidklachten of beperkingen die (mede) het gevolg zijn van psychosociale problematiek.
Persoonlijke en sociale gevolgen van lichen planus
Lichen planus is vergeleken met al die ernstige en soms levensbedreigende ziekten maar een kleine aandoening, maar dan wel één met grote gevolgen. Want je zult maar met zulke vlekken/papels zitten, en het gevoel hebben dat de halve wereld je erop aankijkt. Mensen kunnen er behoorlijk onzeker door worden, vooral in situaties waarin men het gevoel heeft dat ze zichzelf moeten presenteren: een avondje uit, het eerste sollicitatiegesprek, enz. Het is persoonsgebonden hoeveel last hij/zij er psychisch van ondervind. Mensen met veel zelfvertrouwen kunnen er laconiek over zijn. Maar voor de meeste lichen planus patiënten zijn de huidafwijkingen een behoorlijk probleem, waarmee ze dag in dag uit bezig kunnen zijn. Dat geldt vooral wanneer de aandoening langer aanhoudt. Vaak gaat men zich afvragen waarom dit hun uitgerekend moest overkomen. Dat kan tot neerslachtige gevoelens leiden en je zelfvertrouwen ondermijnen. Ook kunnen er allerlei schaamte gevoelens ontstaan. Die schaamtegevoelens kunnen zo ernstig zijn, dat iemand zich onhandig gaat gedragen bij het aangaan van relaties of zelfs helemaal geen afspraken meer durft te maken. Deze psychische problemen ontstaan voornamelijk doordat in onze cultuur het uiterlijk een belangrijke rol speelt, er wordt vaak de nadruk gelegd op het belang van een gave huid. De huid heeft een belangrijke functie in onze sociaal maatschappelijk leven.
Maar ook het beleven van seks en seksualiteit kan bij deze patiënten in gedrang komen. Vooral de patiënten die geconfronteerd zijn met lichen planus aan hun mond en genitale slijmvliezen.
Een groot deel van de lichen planus patiënten en partners van deze patiënten worden geconfronteerd met psychosociale problematiek gedurende het aanpassingsproces aan de ziekte. De focus, behoeftes en de problematiek van de patiënt en partner veranderen gedurende het aanpassingsproces aan de gevolgen van de aandoening. Deze veranderingen hebben te maken met het bereiken van de grenzen van herstel, het bewust worden van misschien blijvende beperkingen, het zoeken naar aanpassingen aan deze beperkingen en de emotionele processen die hiermee samenhangen.